Գրեց՝ Ռուբէն Յովակիմեան (Սեն Ռաֆայել)
«Ուսեալ գիտակցի՛ եւ անկիրթ տգէտի՛ միջեւ տարբերութիւնը նոյնն է՝ ինչ ողջի՛ ու մեռածի՛»:
Արիստոտել
Այն կարծիքի չե՛մ, թէ որեւէ այլախոհ թշնամի է կամ տգէտ, մտքի ու խօսքի ազատութեան հանգամանքը ի նկատի առնելով: Դժուար է ոմանց յարմար անուն գտնել, երբ բարեկիրթ լինելու եւ ողջամիտ գործելու բոլոր հնարաւոր միջոցները ունենալով հանդերձ՝ անիմաստ, տխմար տրամաբա-նութեան հետ կապ չունեցող խօսք ու, բան են անում, երբեմն կեղծ, իմա՛ պիղծ:
Նորութիւն չէ, բայց ցանկալի է, որ ամէն արարք ու խօսք պարտադրաբար լինի իմաստալից , նպատակային, ծրագրուած, որ բանականութեան հիմքն է եւ այն պիտի ունենայ անխոցելի կմախք, որի վրայ է յենւում կառոյցը: Ի մէջ այլոց նշենք նաեւ, որ բարեկիրթ առաջատար համարուող երկրներում անգամ, միշտ չէ, որ այդ սկզբունքը յարգուած է, մանաւանդ քաղաքական դաշտում: Ի՞նչ ասել մեր աւետեաց երկրի մասին, ուր այդ դաշտը մեր հոգատարութեամբ եւ ձեռքով է ականապատուած, ուր իրար հասկանալը՝ շնորհ :է
Անկեղծ լինելու համար պիտի ասեմ, որ յաճախ եմ հարց տալիս, թէ ի՞նչ բերաւ մեզ անկախութիւնը: Վստահաբար ոչ, այն ի՞նչ ցանկանում, սպասում ու ձգտում էինք:
Առաջին հանրապետութեանը ու նրան յաջորդած խորհրդային տարիներին
պիտի չանդրադառնամ: Այդ շրջանը յագեցուած էր թէ՛ ձախողումներով, թէ՛
յաջողութիւններով, բայց փաստ է, որ ունեցանք մի բուռ երկիր՝ ոչ կատա-րեալ, բայց համեմատաբար ապահով: Անկախութեան հետ կապուած մեր ձախողումների մասին երեք տասնամեակ ի վեր անհնար է լռել: Նրանց հետեւանքները անհանգստացնող ու խիստ ազդեցիկ են: Կարելի էր, գարշահոտութիւնից զերծ մնալու համար, անյաջող անցեալի մասին լռել, եթէ այսօր այն միեւնոյն վիճակի չլինէր, իսկ բացթողումները շատ են եւ կարեւոր:
Անկախութեան հռչակման առաջին օրն իսկ բազում էին պատահական անուս արկածախնդիրներ, որ փողոցից ներխուժեցին իշխանութեան շարքերը: Տեղաւորուեցին առօքփառօք եւ սկսուեց արտագաղթը մութ ու ցուրտ օրերի հետ կապուած: Մեծ էր մասնագէտների մարդկային կորուստը: Հայրենի պետականութիւն եւ իշխանութիւն գաղափարները միաձուլուեցին մէկ անձի մէջ. պայթեց արցախեան պատերազմը, որի յաղթական աւարտը շահաւէտ չեղաւ մեզ համար իրար յաջորդող նախագահների եւ իրենց շջապատի ապիկարութեան պատճառով: Տասնամեակները բաւական չեղան փոխադարձ խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրել պարտուած թշնամու հետ, իսկ Արցախի երկրորդ անկախ միաւոր մնալու յամառութիւնը, ա՜ւաղ, չարժանացաւ Կոսովոյի բախտին: Փոխարէնը ծաւալուեց ու տուն ու տեղ գտաւ համատարած կաշառքը, իսկ երկրի անվտանգութիւնը դարձել էր երկրորդ կարգի խնդիր, եւ պատահական է՞, որ Պ.Ն. նախկին նախարարներից ոմանք քրէական հետապնդումից խուսափելու համար, դիմել են փախուստի:
Աներկբայ է, որ իրար յաջորդող պետական այրերը չունեցան երկիրը հայեցի վերակառուցելու անհրաժեշտ զգացումը եւ պատասխանատւութիւնը ծառացած խնդիրների տրամաբանական լուծում գտնելու, բախտի կամ պատահականութեան քմահաճոյքին թողնելով շատ կենսական հարցեր՝ ինչպէս դիւանագիտութիւնը, արդիւնաբերութիւնը, ընդհանուր բարոյականութիւնը, մշակոյթը իր ամբողջական մասնաճիւղերով՝ մասնաւոր ձեւով կրթութիւնը, որ երկու ոտքով կաղ է եւ միւս մեծ ու փոքր ներառեալ հոգեւորական ոլորտը:
Նախորդ լուսահոգի երկու կաթողիկոսների անդարձ հեռացումից յետոյ այլ բնոյթ ունի Էջմիածինը: Բարձր դասի հոգեւորականներից ոմանք կարծես մոռացել են իրենց դերն ու պարտականութիւնը հասարակութեան եւ երկրի նկատմամբ եւ իրենց կարգին հակասող եւ անհամապատասխան գործարքների մէջ մտնելով: Ցայտուն է Շիրակի թեմի առաջնորդ արքեպիսկոպոս Միքայել Աջապանեանի օրինակը, որ միակը չէ: Նա իր անձը ներկայացնում է որպէս ընդդիմադիր հոսանքի ջատագով, փողոցային ցոյցերին մասնակցում է կղերի հանդերձանքով եւ աւելին ամբիոնից խօսք է առնում համարձակուելով ասել թէ Բերձորի միջանցքի փակ լինելը ներկայ իշխանութիւնների միջամտութեամբ է եղած՝ ուստի բուռն ոգեւորութեամբ պահանջում է վարչապետի հրաժա-րականը: Բազում են այդպիսի տիտղոսաւորներ, նման հազուագիւտ տխմարութիւնների ընդունակ, որ ենթադրաբար իրենց վերադասի ցուցման համաձայն են գործում:
Մէկ այլ պարզաբանում: Քոչը մի քանի ամիս առաջ, վարչապետի իր ցան-կացած խրտուիլակ թեկնածուից հրաժարուելով, լուսաւոր նոր միտք ունեցաւ Էջմիածնի որեւէ բարձրաստիճանի նշանակել ժամանակաւոր վարչապետ՝ գործերը տեղին կարգաւորելու նպատակով, հաւանաբար ի նկատի ունէր այս մէկին որ բացատրում է, անձի ոգեւորութիւնը:
Կարելի՞ էր այս բոլորի կողքից լռութեամբ անցնել: Այո կարելի էր. համարելով, որ մարդկային սայթաքում յաճախ է լինում ամէն մակարդակի, սակայն պատահեց, որ ԶԱՐԹՕՆՔ ի- փետրուար 9-ի թիւ 11-ի մէջ կարդացի ԲԱԳԻՆ-ի նախկին խմբագիր, մեր բարեկամ Յակոբ Պալեանի երկարաշունչ յօդուած գովերգը նոյն անձի մասին: Մէջբերելով հատուածներ նոյն զրպարտիչ տխմար ելոյթից, նա հիացած դրական մեկնաբանութեամբ մինչեւ երկինք է հասցնում վեղարաւոր ստահակին: Ըստ իր սովորութեան այս առիթով եւս Պալեանը անդրադառնում է հայերէնի աւերման թեմային՝ կոչ անելով Լեզուի Պետական տեսչութեանը՝ համարելով այս քանդումին համախոհ: Նա զանց է առնում Գեորգեան ճեմարանի նախկին սան՝ այժմ արքեպիսկոպոսի հարցազրոյցին գործածած հետեւեալ բառապաշարը՝ ապատիա, պրագմատիզմ ֆատալիզմ, «դե-ֆակտօ», տոտալ, ֆիքսել, ռեալիստ, տերմինալոգիա, վիրուս, ռիսկ, անեքսիա, դեգրադացիա աւանտիւրիստ, եւ շատ ուրիշներ:
Դժուար է հարց չտալ, թէ ի՞նչ հանգամանքներ էին, որ ստիպեցին մէկին գրել անպաճոյճ նիւթով մի յօդուած, որ տհաճ լինելով՝ յանցանք չէ, բայց միւս կողմից՝ ո՞վ պարտաւորեց 85-ամեայ թերթի խմբագիր Սեւակ Յակոբեանին տեղ տալ նման կմախքից զուրկ անփառունակ բառակոյտին: Ի՞նչ էր նրանց սպասելիքը:
Չէ՞ որ այս այրերը յայտնի են եւ ճանաչուած, որպէս հայրենաշէն գործիչներ:
13-2-23
Ռուբէն Յովակիմեան-Սեն Ռաֆայել