«Միթէ վերջին պոետն եմ ե՛ս,
Վերջին երգիչն ի՛մ երկրի:
Մահն է՞ արդեօք, թէ՞ նինջը քե՛զ
Պատել, պայծառ Նաիրի»:
Վահան Տէրեան
ԳՐԵՑ՝ Ռուբէն Յովակիմեան
Հեռուից հետեւելով երկրում կատարուող տեղին թէ անտեղի երեւոյթներին՝ ինքնաբերաբար միանում ենք նրբազգաց Վահան Տէրեանի տագնապալի կանչին՝ գոչելովգ թէ «միթէ՞ վերջին սերունդն ենք մենք, վերջին ողբակիցը՝ արդի բարդ ու դժուար պետականաշինութեան ընթացքին»: Լաւատեսները ներողամիտ թող լինեն, բայց վերջերս եղած մի շարք իրադարձութիւններ ոգեւորիչ չեն՝ տալով այն տպաւորութիւնը, թէ երկրում իսպառ անհետացել են բանականութիւնն ու տրամաբանութիւնը, որոնք տրուած եւ յատուկ են մարդ արարածին, որպէս հոգեկան կարողութիւն՝ դատելու, կշռելու եւ միտքը խօսքով արտայայտելու ունակութեամբ: Նրանք ուղեղի այն յատկութիւններից են, որոնց առկայութիւնն է, որ թոյլ է տալիս առողջ եզրակացութեան հասնելով՝ տիրապետել շրջապատին եւ բնութեանը: Այդ յատկութիւններն են, որ ապահովում են յաղթանակը՝ ինչ որ լինի բնագաւառը: Իմաստուններից ոմանք՝ վաղուց ասել են, թէ խօսքը բռունցքից ուժեղ է եւ եթէ զէնքի վէրքը բուժելի է, ապա խօսքինը՝ ոչ:
Իրաւունք չունենք, մէկ վայրկեան անգամ մոռանալու, որ ոխերիմ թշնամիներով շրջապատուած, նոր ծիլ տուած երկիր շինելու, վերակառուցելու եւ ոտքի վրայ հաստատուն կեցնելու փուլի մէջ, ենք եւ առաջնահերթ պիտի լինի այդ առաքելութեան պահանջներին ու խնդիրներին անհրաժեշտ լուծումներ գտնելը: Ցաւօք պիտի նշեմ, որ վիճակի անբարենպաստ պայմաններում, վրիպեց առաջին հանրապետութեան երկիրը ամբողջականացնելու երազը, բայց հրաշքով վերապրեցինք՝ ընկնելով բոլշեւիկեան համակարգի խառնարանը, երբ ազատ էինք լռել եւ դանդաղօրէն մեր սայլը առաջ քշել:
Այստեղ կարելի է մեր՝ այդ շրջանի ղեկավարներից ոմանց յիշատակին գլուխ խոնարհել, որոնց հայրենաշինական ոգին էր, որ բանականութեան հետ մէկտեղ գործելու շնորհիւ՝ ունեցանք Արփա-Սեւանը, Երեւանի մետրօն, Ծիծեռնակաբերդի յուշարձանը եւ համալիրը եւ այլն, որոնց կողքին առաւել կարեւոր է՝ դարձանք արդիւնաբերական երկիր եւ երկրում չկար անգործութիւն, իսկ բազմաթիւ դպրոց համալսարաններում եռում էր կեանքը: Հսկայական խորհրդային տարածքում մենք ունէինք ամենաբարձր ցուցանիշը, հազար բնակչին բաժին ընկնող ուսանողի ու բժշկի առումով: Կարելի էր հպարտանալ: Չմոռանանք նաեւ, որ ամէն ինչ Մոսկուան էր որոշում եւ դրան հասնելու ճիգեր էին անհրաժեշտ: Այս մօտ անցեալի յիշեցումը գովերգ չէ, այլ սկզբունք՝ «Տո՛ւք զկայսերն կայսեր…»:
Չարաբաստիկ երկրաշարժին յաջորդեցին անկախութեան երանելի օրերը, որ երկար չտեւեցին եւ ինձ նման շատ-շատերը ցնծանք ու բերկրանքով կարծեցին, թէ վերջապէս պիտի մասնակիցն ու վկան լինենք մեր նոր՝ ԹՈՐԳՈՄԵԱՆ ՏԱՆ կառոյցին, առանց կասկածելու, որ հիւսիսային արջը իր թաթը միշտ մեր վրայ է պահում եւ տրամադիր չէ այլ մօտեցում կամ կարգավիճակ ընդունելու: Այստեղ մի անհանգստացնող հարց է ծագում, թէ ինչո՞ւ, ի՞նչ հիմունքներով մեր երկու հարեւաններին յաջողուեց հեռու մնալ ռուսական պարտադրանքներից, իսկ մերոնք երկու ոտքով թակարդը ընկած առնէտի նման՝ երկրի ողջ ինչքը յանձնեցին՝ «Գոյք պարտքի դիմաց» կեղծ բանաձեւի տակ, ըստ երեւոյթին իրենց բաժինը չմոռանալով իւրացնել, որ թալանի քողարկուած մի ձեւ էր, այլապէս որտեղ կարող էին ծիլ տալ միլիոնաւոր դոլարները: Երեք նախագահների չարագործութիւններին պիտի չանդրադառնամ, քանի որ արդէն մեծ մասամբ յայտնի են հասարակութեանը եւ դատա֊իրաւական մարմինները զբաղւում են, չնայած դանդաղօրէն, բայց վստահ եւ յուսանք, որ իւրաքանչիւրը իր արժանի պատասխանը կ՝ունենայ մօտ ապագային, քանզի առանց պատժամիջոցների առկայութեան առողջ հասարակութեան վերաշինումը անհնար է, իսկ կացութիւնը՝ թերի:
Երրորդ նախագահի անզուսպ ախորժակը իշխանութիւնը դարձեալ պահելու եւ ապագային իր փեսային փոխանցելու ծրագրերը եւ դրան համապատասխան զեղծարարութիւնները եղան վերջին կաթիլը, եւ ժողովուրդը սթափուելով հետեւեց «Իմ քայլը»-ականներին՝ հաստատելով թաւշեայ իշխանափոխութիւն, թէեւ ճիշտ պիտի լինէր, եթէ այն լինէր տատասկեայ, որպէսզի երեք տասնամեակ կուտակուած աղբն ու անբարոյականութիւնը մէկ հարուածով հնարաւոր լինէր մաքրել, որի փոխարէն ունենք երկամեայ դատական քաշքշուկներ եւ սադրանքի տանող բազում դէպքեր եւ ոչ մէկը դեռ իր արժանի պատժին չի արժանացել:
Չնայած նոր կառավարութեան անձ-նակազմի փորձառութեան պակասին, որի հետեւանքով որոշ անակնկալ թերութիւններ կարող են լինել, որոնք ուղղելի են, կարող ենք ըմբոշխնել միլիոնաւոր դոլարի կաշառակերութեան բացակայութիւնը, որ ինքնըստինքեան արդէն մեծ ձեռքբերում է, բայց ստիպ-ուած եմ նշելու, որ երկրի ընտրեալը բոլոր քաղաքացիների եւ ոչ միայն իր համա-կիրների, այլ նաեւ իր հակառակորդների վարչապետն է: Դարձեալ ցաւօք պիտի նշեմ, որ մեր յարգանքի չափը վարչապ-ետի նկատմամբ արժէքազուրկ է դառնում, երբ նա ամէն մեծ ու փոքր խնդրի շուրջ խօսք է առնում արտայայտուելով գաւառական ու շուկայի բառե-րով՝ ինչպէս «պադյեզդներում ծեծելը կամ ասֆալտին փռելն ու կզեցնելը» եւ այլք: Նման վրիպումները վայել չեն՝ ո՛չ անձին, առաւել եւս՝ ո՛չ պաշտօնին ու երկրի վար-կանիշին եւ չմոռանանք նաեւ, որ ջրի առատ հոսքը երբեմն վերջանալու նշան է:
Հեռու եմ դաս տալու մտքից, բայց կ՝ուզեմ յիշեցնել, որ իր շրջապատողներից ամէն մէկ բարեացակամ անձի դիմաց՝ ենթադրաբար կան մի քանիսը որ տրամադրուած են նոր կարգերի փլուզումը տեսնելու հաճոյքը վայելելու, անձինք, որ հաւանաբար բարձր պաշտօնի են եւ նմաններն են, որ գաղտնա-բար դաւադիր արգելքներ են ստեղծում որոշ գործերի առաջխաղացմանը՝ բարդացնելով հնարաւոր լուծումների ընթացքը: Որպէս ցայտուն օրինակ, կարելի է յիշել նախկին դատախազ Կոստանեանին եւ ԱԱԾ ղեկավար Վանեցեանին, որ նոյնիսկ զօրավարի (գեներալ) կոչման արժանացաւ, որոնք բացայայտօրէն հակառակորդի դիրքերում էին: Ինչո՞վ կարելի է բացատրել, երբ օրինազանցներից ոմանք տեղեկանում են իրենց բանտարկուելու մասին եւ օր առաջ փախչում երկրից.֊ բազում են օրինակները:
Այս բոլորը զարմանալի չեն եւ նորութիւն եւս չեն, ուստի իմաստութիւնը պահանջում է զգոյշ, հեռատես եւ խոհեմ լինել: Տկարամիտ կամ ուղտի ականջում քնած պիտի լինել եւ չհասկանալ, որ նախկինները ոչ մէկ դժուարութեան առջեւ չեն թերանայ իրենց կորցրած արտօնութիւնները վերականգնելու, ընդհուպ նոր հոկտեմբեր 27 կամ մարտի 1 ստեղծելով, նախ որ արդէն փորձառու են եւ այլ բացայայտ հնարաւորութիւն չունեն, իսկ պակաս պիտի չլինեն գործարքի կատարածուները, տեսնելով խորհրդարանում ընդդիմադիր կոչեցեալ պատգամաւորների վարքն ու դիրքը: Նրանց իւրաքանչիւր ելոյթն ու դիրքորոշումը երեւի թելադրուած է միշիկ֊սերժիկ համակարգի քուրմերի կողմից, որից նաեւ ստրուկի կամ բոլշեւիզմի հոգեբանութիւն է բուրում՝ երբ բոլորը մէկ մարդու նման խմբական են դէմ քուէարկում քննարկման դրուած որեւէ հարցի համար:
Ի վերջոյ, չգիտեմ, թէ այս քարքարուտ ու դժուար ճանապարհը մինչեւ ո՞ւր պիտի մեզ տանի, բայց միայն, այն յաղթահարելով է, որ պիտի կարողանանք հասնել՝ մեր երազելի երկրի ու հասարակութեան վերաշինման աւարտին:
Երանի նրան ով կը տեսնի:
13-5-20
Ռուբէն Յովակիմեան