Մեկնարկած է «Հայոց Ցեղասպանութեան, Հայկական Պահանջատիրութեան Եւ Արցախեան Հիմնահարցի Խաչմերուկներում» Միջազգային Գիտաժողովը

Սեպտեմբեր 16-ին, Ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկէն ներս մեկնարկեց «Հայոց ցեղասպանութեան, հայկական պահանջատիրու-թեան եւ արցախեան հիմնահարցի խաչմերուկներում. յետահայեաց գնահատումներ եւ հեռանկարներ» խորագրով միջազգային եռօրեայ գիտաժողովը, զոր կազմակերպած են Հայոց ցեասպանութեան թան-գարան-հիմնարկը, Գիտութիւն-ներու ազգային ակադեմիան, Երեւանի պետական համալսարանը եւ Հա-յագիտական ուսմանց ընկերակ-ցութիւնը:
Գիտաժողովի ծրագիրը ընդգրկած էր շատ ուշագրաւ թեմաներ ժամանա-կակից ցեղասպանագիտութեան վեր-լուծական հարցադրումներով եւ յստակ առաջարկներով:
«Հայոց ցեղասպանութեան ուսում-նասիրութիւնը արդէն երկրորդ հարիւր-ամեակի մէջ է մտնում։ Մենք ուզում ենք հասկանանք, թէ ինչ մարտահրաւէրներ են կանգնած 21-րդ դարում Հայոց ցեղասպանութիւնը ուսումնասիրողներ առջեւ։ Տարբեր թեմաներ ենք առանձ-նացրել, տարբեր խումբ հարցեր, չորս տասնեակ հետազօտողներ են մասնակ-ցում գիտաժողովին։ Զեկուցումներ են ներկայացուած նաեւ աշխարհի տար-բեր երկրներից՝ Յունաստանից, Իսրայէլից, Ֆինլանտայից, Շուէտից, Մեծ Բրիտանիայից», – «Ազատութիւն»ի հետ զրոյցի ընթացքին հաղորդեց Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի տնօրէն Յարութիւն Մարութեան։
Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկը ունի աւանդութիւն մը՝ իւրաքանչիւր գիտաժողովին զուգահեռ բա-նալ նոր, ժամանակաւոր ցուցա-դրութիւն: Այսօր եւս գիտաժո-ղովի մեկնարկէն առաջ բացու-եցաւ գիտաժողովին ընդգրկ-ուած թեմաներուն համահունչ՝ հայոց պահանջատիրութեան նուիրուած ժամանակաւոր ցու-ցադրութիւն՝ «Հայոց պահան-ջատիրութեան հետքերով. հա-յերի մասնաւոր եւ հայերի հա-մայնքապատկան գոյքի սեփա-կանութեան վկայագրերը» խո-րագրով, ուր շատ ուշագրաւ փաստաթղթեր ներկայացուած են:
«Սեփականութեան վկայա-կաններ կամ կալուածագրեր են, որոնք որ պատկանել են հայ մարդկանց, անհատների։ Եւ այժմ դրանք արդէն ձեռք են բերել հենց պահանջատիրական բաներ ներկայացնելու համար իրաւական հիմքերի դեր։ Պահանջատիրութեան համար կարեւոր փաստաթղթեր են։ Այլ բան է, որ եթէ դրանք նախկինում հարիւր հազարներով էին, այժմ շատ քիչ են մնացել։ Որոշեցինք պարզապէս մարդկանց ցոյց տալ, թէ ինչ են իրենցից ներկայացնում այդ սեփականութեան վկայականները։ Դրանք օսմաներէնով գրուած փաստաթղթեր են, իւրայատուկ կնիքով։ Գրուած է՝ այսինչ-այսինչեանին է պատկանում այսինչ տեղը գտնուող ջրաղացը… Մենք Հայաստանում չունենք ի մի բերուած կալուածագրերի ժողովածու, որոնք որ թարգմանաբար կը ներկայացնէին, ինչպէս նաեւ մեկնաբանութիւններ կը ներկայացնէին դրանց մասին։ Դրա համար մենք որոշել ենք ցոյց տալ այն, ինչ որ կայ։ Դրան զուգահեռ, թեքսթերի միջոցով անդրադարձ է արուած այն հարցին, թէ ինչ է հայոց պահանջատիրութիւնը, դրա էու-թիւնը, ծագումը, փուլերը, լքեալ գոյքի մասին օրէնքը։ Որով-հետեւ թուրքերը իրենց ոճրագոր-ծութիւն-ները փորձում էին օրի-նականացնել, հայերի սեփականու-թիւնը իրենցով անելու ճանապար-հին նրանք օրէնքներ էին ընդունում, որոնք ամբողջ քսաներորդ դարի ընթացքում անընդհատ կատա-րելագործել են, անգամ 21-րդ դա-րում, 2001 թուականին անդրադարձ է եղել լքեալ գոյքին», – նշեց Մա-րութեանը։
Եռօրեայ գիտաժողովի մասնա-կիցները գիտավերլուծական քննութեան խնդիր դարձուցած են նաեւ արցախեան հիմնահարցը, մասնաւորապէս՝ անցեալ տարուայ 44-օրեայ պատերազմի ընթացքին Արցախի մէջ տեղ գտած ցեղասպանական բնոյթի գործողութիւնները Ատրպէյճանի կողմէ: Երկու նիստ եւ մէկ կլոր սեղան նուիրուած է այդ թեմային:
«Շատ կան հրապա-րակախօսական բնոյթի յօդուածներ, հարցա-զրոյցներ, քաղաքա-կան գործիչների կող-մից բարձրացուած հարցեր, բայց ժա-մանակն է արդէն, որ դրան անդրադառնան նաեւ հետազօտող-ները, գիտնական-ները։ Այստեղ փորձ է արւում տարբեր տես-անկիւններից, ասենք՝ մշակութային ցեղա-սպանութեան… թէ ինչ են անում ատրպէյ-ճանցիները հայոց պատմամշակութային յուշարձանների հետ, որը մշակութային ցե-ղասպանութեան բնո-րոշող օրինակ է։ Եւ ի վերջոյ, մենք նոր տի-պի մշակութային ցեղա-սպանութեան ենք ականատես լ ինում, երբ սուտն ու կեղծիքն են այդ գործառոյթը իրենց վրայ վերցնում։ Կարող է նաեւ ոչինչ չոչնչացնեն, բայց մէջտեղ է բերւում կրկին ուտիական տեսութիւնը եւ ստի ու կեղծիքի միջոցով աշխարհին ներկայացնում են, որ մշակոյթը հայերինը չի, ուրիշինն ա։ Դա նոր երեւոյթ ա, ի հարկէ, միշտ եղել են նման ոտնձգութիւններ, բայց հիմա շատ աւելի համակարգուած է դարձել։ Ու մշակութային ժառանգութիւնից քեզ զրկում են արդէն այլ ճանապարհով», – «Ազատութիւն»ի հետ զրոյցին ըսաւ Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի տնօրէնը։