Գրեց՝ ԱՆԹՕ ՍԱՀԱԿ
«Եւս առաւել զեպիսկոպոսապետն մեր, եւ զպատուական Հայրապետն Ամենայն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ զՏէր, Տէր (անուն կաթողիկոսի) գգգ»:
1963 թուին, Երջանկայիշատակ Խորէն Ա. Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսի հռչակած այս նոր բանաձեւը, ատենին զայրոյթ պատճառեց Մայր Աթոռի օրուայ գահակալին ու միաբանութեան: Ընդվզումն արդար էր: Ըստ Էջմիածնի, «Ամենայն Հայոց» տիտղոսը կը պատկանի նախամեծար Աթոռին միայն ու ոտնձգութիւն նկատեց երջանկայիշատակ կաթողիկոսին առած քայլը: Մինչեւ հոս՝ «արժան եւ իրաւ»:
Սակայն եկէք հարց տանք Մայր Աթոռին, թէ ի՞նչ իրաւունքով, ինքզինք կը նկատէ Ամենայն Հայոց, երբ Հայաստանի ու արտասահմանի տասը միլիոն հաշուող հայութեան մէջ գոյութիւն ունի կաթոլիկ եւ աւետարանական դաւանանքներուն պատկանող, ինչպէս նաեւ հեթանոս, իսլամաց(ու)ած եւ անհաւատ (աթէիստ) հայեր:
Միւս կողմէ, 1441 թուականէն ի վեր, Հայ Եկեղեցւոյ ծոցին մէջ գոյութիւն ունեցած են համահաւասար իրաւունքներով երկու կաթողիկոսութիւններ, մին՝ Էջմիածնի, միւսը՝ Կիլիկիոյ հայաշխարհին մէջ:
Հետեւաբար, կաթոլիկ ու աւետարանական հայոց՝ Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցիէն անջատուելէն ու 1441-ին, զոյգ կաթողիկոսութիւններ ստեղծուելէ ետք (դեռ չյիշատակելով Աղթամարի ու Գանձասարի կաթողիկոսութիւնները), եթէ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը իրաւունք չունի իր գահակալը կոչելու ,Ամենայն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյե, ապա Մայր Աթոռի կաթողիկոսութիւնն ալ իրաւունքը չունի իր գահակալին տալու «Ամենայն Հայոց» անիմաստ ու անտեղի տիտղոսը:
Հայ Եկեղեցւոյ ծոցին մէջ գոյութիւն ունի նախամեծարութիւն, որու կեդրոնը կը գտնուի Մայր Հայրենիքին մէջ եւ որ կը կոչուի Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին:
Նախամեծար, Մայր Աթոռ՝ ԱՅՈ՛: Սակայն Ո՛Չ «Ամենայն Հայոց»: Նկատի ունենալով նաեւ, որ Սուրիոյ, Լիբանանի, Կիպրոսի թեմերը 1930-ականներէն ենթակայ էին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան ու կար ժամանակ, երբ այս երեք թեմերու հաւատացեալները կը մերժէին Մայր Աթոռին գերակայութիւնը:
Իսկ ինչ կը վերաբերի Ռուսաց կայսեր կողմէ Մայր Աթոռի գահակալին նուիրուած վեղարի խաչին, Մայր Աթոռի երջանկայիշատակ Խորէն Ա կաթողիկոսի օրերէն սկսեալ անոր գործածութիւնը ամբողջովին ժամանակավրէպ դարձած է, եթէ նկատի ունենանք մէկ կողմէ ցարական Ռուսիոյ անկումն ու անով Պոլոժենիայի կանոնագրութեան վերացումը, միւս կողմէ՝ օտարին ենթակայութեան այդ խորհրդանիշը այսուհետեւ կրելու անհամատեղութիւնը անկախ պետականութեան գոյութեան փաստին մէջ:
Այս բոլորէ ետք աւելցնենք, որ «Ամենայն Հայոց» տիտղոսը դատարկաբանութիւն է, եթէ նկատի ունենանք, որ ընտրեալը, ամենայն հայոց որոշ հատուածի մը կողմէ (նոյն է պարագան Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան) կ’ընտրուի եւ ոչ թէ ողջ հայութեան քուէներով, նոյնիսկ այլ նուիրապետական աթոռի մը եպիսկոպոսական դասի բացակայութեան, որու մասնակցութիւնը խորհրդանշական է:
Առաջարկ. Ս. Պատարագի ատեն յիշատակել «Եւս առաւել զեպիսկոպոսապետն մեր եւ զպատուական Հայրապետն Արարատեան Մայր Աթոռոյ զՏէր Տէր (անուն կաթողիկոսի) եւ զեպիսկոպոսապետն մեր եւ զպատուական Հայրապետն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ զՏէր Տէր (անուն կաթողիկոսի)…»:3
Յ.Գ. Ընթացք տալով ընթերցողներու բուռն փափաքին, զանց կ’ընենք Գարեգին Կտրիչ Ներսիսյանի նկարի հրատարակումը:
ՆՈՅՆ
