Արամ Սարգսյան-Ես շատ մեծ մեղքի զգացողություն ունեմ, ու կարծում եմ, որ ցանկացած հայ մարդ, ով ՀՀ երրորդ հանրապետության պատմությանը ծանոթ է, պետք է դրանից վատ զգա, պետք է մեղքի այդ զգացողությունն ունենա։ Մենք խժռում ենք մեր հերոսներինՎազգենին սպանեցինք, Վանոյին վտարանդի դարձրեցինք։ Իսկ այդ մարդկանց համար անկախությունը բացառիկ արժեք էր, բացարձակ արժեք էր, ամեն ինչից վեր։ Մնացածները «պալիտիկան են», այս երկուսն էլ ցավոք չկան։ Ու դրա մեղա-վորը մենք ենք, մեր ժողովուրդը։ Մենք չենք գնահատում մեր անկախությունը, մենք չենք սիրում մեր ինքնուրույնու-թյունը։ Վանոյին ես բարեկամ եմ համա-րում, համարում եմ նաև շատ շատ մեծ գրող։ Հաճույքով եմ կարդում, ու ամեն կարդալուց մի նոր բան եմ գտնում։ Ինքը Հոկտեմբերի 27ից հետո շատ շուտ-շուտ էր գալիս մեր տուն, ես վարչապետ էի, ինձ ասում էր դու հոգնած ես, գնա քնի քո հետ բան չունեմ։ Ու միշտ ասում էր, ոչ մեկին չլսես, ոչ մեկի խորհուրդը չհարցնես, ես էլ խորհուրդ չեմ տալու։ Մորս հետ էր նստում, անընդհատ լացում էր, անընդհատ։ Շատ երկար՝ մորս հետ մինչև գիշեր ժամը 4ը նստում էին։ Վանոյի թե’ գնալը, էստեղ չլինելը, ես կարծում եմ, որ նախորդ իշխանությունները իրենք ամեն ինչ արեցին, որ Վանոն հեռանա։ Գիտեք, կար Հոկտեմբերի 27ի դատավարություն, որի գործընթացներին իրենք այդքան էլ պատրաստ չէին, որի դատավարությունը իրենց համար վտանգ էր, և դրա համար էր, որ դատավարությունը դադարում էր, հետո ակտիվանում էր: Այսինան հենց խնդիրը հասնում էր վտանգներին, դատավարությունը կանգնեցնում էին, գնում էին Ազգային Անվտանգության մեկուսարան, էնտեղ փորձում էին ցուցմունքներ փոխել, փորձում էին խնդիրներ լուծել, որ դատարանում մեղադրյալները այլ բաներ չխոսեն։ Եվ այդ վտանգի հետ մեկտեղ պատկերացրեք ձեռբակալում են Վանո Սիրադեղյանին։ Մի հատ էլ Վանո Սիրադեղյանի դատավարությունն է գնում, և իրենք ամեն ինչ արեցին, որ Վանո Սիրադեղյանը էստեղից հեռանա։ Եվ ամենհետաքրքիրն այն է, որ այդ հեռանալու կամ Վանո Սիրադեղյանին Հայաստանից դուրս հանելու մեղադրանքը դրեցին իմ վրա, որ «դու ես կազմակերպել ու թողել», ես էլ դրա արդյունքում ներկայացրեցի նախկին ոստիկանապետ Հայկ Հարությունյանի ազատմամբ։ Ռոբերտ Քոչարյանը դա չստորագրեց, ես էլ դրանից հետո Հայկ Հարությունյանին չթողեցի կառավարության նիստերին մասնակցել և այդտեղից գնաց միմչև Մայիսի 2ին ինձ ազատեցին աշխատանքից։
-Ինչպե՞ս գնաց Վանո Սիրադեղյանը։
Արամ Սարգսյան-Այդ խնդիրը ես չէի ուզենա բացել, թե այդ տարբերակը ինչպես տեղի ունեցավ։ Բայց ես համոզված եմ, որ ինչքան էլ մտածված դա արվեց, միևնունն է որոշակի շրջանակներ գիտեին, եւ իրենք թույլ տվեցին որ հեռանա, որովհետև թողնել Վանոյին էստեղ ու չձեռբակալել իրենք չէին կարող, իսկ ձեռբակալելու դեպքում, երկրորդ աղմկահարույց դատավարությունն էր լինելու։ Դրա համար լավագույն տարբերակը, օպտիմալը որոշեցին, որ ինքը պետք է հեռանա։ Ու ամենինչ արեցին, որ ինքը հեռանա։ Ասեմ, որ ես դրան չեմ մասնակցել, ընդհակառակը դատախազ Բորիս Նաջարյանի հետ հանդիպել ենք և ասել ենք, որ բացառվում է, որ մենք մտնենք հայցով քեզ կալանավորելու։ Ինքն էլ ասել է, որ «ես կալանավորումից չեմ վախենում, ավելին՝ արդար դատարան եմ ուզում։ Ես այլ բանից եմ մտահոգ՝ ի՞նչ տեղի ունեցավ եղբորդ հետ, ու դուք դրանից ինձ պաշտ-պանել չեք կարող»։
Այսինք, կարող է սպանեի՞ն նրան։
Արամ Սարգսյան-Այո, ասաց «որովհետև դա անելու պատվիրատուն դուք չեք, իսկ այդ պատվիրատուն կարող է անել, իսկ դուք դրանից պաշտպանել չեք կարող»: Ինքը հեռացել է միայն դրա համար, ինքը պատրաստ էր դատարան էլ մտնել, դատավարության էլ։ Ուղղակի ինքը համոզված էր, որ շարունակու-թյունը դա է լինելու։ Գիտեք, ես էլ չէի բացառի, այդ իրավիճակներում չէի բա-ցառի, որովհետև էն թշնամանքը, ինչը նախորդ իշխանությունները կուտակում էին Վանո Սիրադեղյանի շուրջ, դա ահռելի էր։
-Ինչո՞վ էր խանգառում, ինչո՞ւ։
Արամ Սարգսյան-Չգիտեմ, ես հարցազրույցներից մեկում ասել եմ արդեն. դա գաղտնիք չէ, որ Ռոբերտ Քոչարյանը ինձ նշանակելուց՝ առաջին հարցը, որ տվել է, ասել է. «կարո՞ղ եք Վանո Սիրադեղյանին կալավորել»… Այսինքն իրեն՝ վարչապետի նշանակելու հետաքրքրող առաջին հարցը։
-Կալանավորողը վարչապետը չէ՞ր։
Արամ Սարգսյան-Դե ես հարցրեցի, ասեցի իսկ ի՞նչ է արել Վանո Սիրադեղյանը, հետո ասեցի, որ դա վարչապետի ֆունկցիան չէ, եթե որևէ մեկը մեղավոր է պետք է դատվի ու դա պետք է անի դատարանը։ Բայց իրենց մտածելակերպը էդպես չէ, դու կանգնո՞ւմ ես իրենց կողքին կալանավորելու, թե՞ դու դրան դեմ էս գնում։ Ինքը գիտեր հարաբերությունների այն դաշտը կամ էն բարեկամական մթնոլորտը ինչ կար Վանոյի հետ կապված, մեր տան հետ կապված մինչև Վազգենը, Վազգենից հետո։
-Իսկ ինչո՞ւ էր ուզում, որ դա Դուք անեիք կամ, կոպիտ ասած, Ձեր ձեռքով արվեր դա։
Արամ Սարգսյան-Գիտեք, ինքը հասկանում էր, որ էդտեղ խոչնդոտներ լինելու են, իսկ «Միասնություն դաշինքը» այդ ժամանակ շատ լուրջ ուժ էր, իսկ ինքը այդ ժամանակ շատ շատ թույլ էր։ Եվ առանց ինձ դա հնարավոր չէր, և ուզում էր էն, որ բռնում էին երիտասարդ խամ տղայի, ու ուզում են հենց այդ խամության վրա առաջին իսկ բանից բռնեն։ Հետո ասեն. բա որ ասել էիր, և այլն։ Ու մտածելով, որ այ, եթե էս մարդն ուզում է վարչապետ դառնալ, ինչ ասենք ասելու է այո, իրա մոտ դա չստացվեց։ Եվ ավելին՝ երկու կողմն էլ խնդրում էին, որ ես վարչապետ դառնամ։ Որովհետև էսպես էրՀոկտեմբերի 27ից հետո իրար դեմ պայքարում էին եղբորս ընկերները։ Այս մի մասն ասում էր՝ դուք եք արել, դուք եք մեղավոր և այլն։ Այն մյուս մասն էլ ասում էր նրանք քա-ղաքականությունից բան չգիտեն, արել են Լևոնենք, արել են հատուկ, որ սրանք գան մեզ սրբեն, հետո գան իրենք ռեւանշ անեն։ Ու նրանք էլ էին ասում, որ Քոչարյանն էլ էր ասում, որ դու քո գալով դու ինձ ես օգնում, փրկում ես ինձ։ Նրանք էլ էին ասում, որ չգաս՝ մեզ դատելու են։ Այսինքն, եթե ես չեմ գնում, դուրս է գալիս՝ ես դավաճանում եմ եղբորս ընկերներին կամ վախենում եմ մտնեմ այդ բանի մեջ։ Ու սա էր այն երկընտրանքը, որում ես ընտրության հնարավորություն չունէի։ Ու այդ ընտրության մեջ Ռոբերտ Քոչարյանը աշխատում էր վերցներ մաքսիմալը, ու գիտե՞ք ինքը ինձ ինչեր է առաջարկել, որ ես դիմում գրեմ, գնամ։ Այսինքն, ինքը, մինչև Մանվել Գրիգորյանին ու Սեյրան Սարոյանին, մեկին՝ գնդապետ, մյուսին՝ գեներալ-լեյտենանտ ու պաշտպանության փոխնախարար առաջարկություններ անելը, առաջարկություններ նաև արել է ինձ։ Եվ որ ինձնից չի ստացել դա, նոր գնացել է էնտեղ առաջարկություններ է արել, և էնտեղ համաձայնել են, որից հետո ինձ հանել են։ -Ի՞նչ օրինակ, բացի Վանո Սիրադեղյանին ձերբակալելուց։ Արամ Սարգսյան-Գիտեք, Վանո Սիրադեղյանը արդեն դրանից հետո գնացել էր։ Խնդիրը քաղաքական դաշտին էր վերաբերում, խնդիրը վերաբերում էր Հոկտեմբերի 27ի դատավարությանը։ Այդ դատավարության մասնակից ուժերին խնդիրը վերաբերում էր տնտեսական ոլորտին, նույն Քաջարանից սկսած։ Ագարակը սննկացնում էին արդեն, կանգնած էր, ես վերագործարկեցի։ Վերագործարկելուց հետո, այդ նույն Ագարակը ծախել են 600,000 դոլլարով։ Այսօր Երևանում բնակարաններ կան 1,000,000 դոլլար են, իրենց ունեցած մեքենաները 600,000ից ավել են։ Նույն խնդիրը անում էին Քաջարանում։ Քաջարանը սննկացրել էին, և Մաքսիմ Հակոբյանը ուղիղ ինձ է ասել։ Ասել է մաքուր երկաթով տանում են, փողերը չեն տալիս, որ սննկանանք։ Տանում, ին՞չ են անում, ֆերոմոլիբդենվառում են ֆերոմոլիբդեն են անում, իրենք վաճառում են մեկին չորս ավել փողը ստանում են, գործարանին փողը չեն տալիս, որ սննկանա։ Առաջարկում էին համագործակցել, համարում էին, որ դա ճիշտ է, համարում էին, որ պետությունը պետք է ունենա նման հնարավորություններ, որ պետությունը պետք է ունենա նաև ստվերային բյուջե Արցախին սպասարկելու, չգիտեմ միջազգային հարաբերություններով և այլնի, և այլնի՜, այս բաների համար, որ այդ խնդիրները ամբողջությամբ Արցախի համար է...։ Գիտեք, այդտեղ սուտն այն էր, որ իրենք փորձում էին ինձ համոզել, որ Մեղրիի տարբերակին Կարեն Դեմիրճյանը և Վազգեն Սարգսյանը կողմ են եղել։ Այսօր էլ մեր խնդրի, մեր երկրի առաջ ո՞ր խնդիրն է, նույն Մեղրիի տարբերակը։ Այդ խնդիրը բանակցողն ո՞վ է եղել, Ռոբերտ Քոչարյանը։ Այսօր ինքը ի՞նչ իշխանությունների վախճանից է խոսում կամ ընդհանրապես ի՞նչ խոսելու տեղ ունի։ Ընդհանրապես այդ թեման բանակցության թեմա՞ է, Հայաստանի որոշակի տարածք որոշակի տարածքի հետ, օտարի որոշակի տարածքի հետ փոխելու, այն էլ Լաչինի միջանցքի։ Բա պատահական էր, որ եղբայրս ասում էր Մեղրին մեր տան դուռն է, չկա ավելի կարևոր տարածք, քան Մեղրին է, այսօր չկա։ Այդ Հնդկաստանի արտգործ նախարարը, որ գալիս է Հայաստան, այդ Մեղրին է բերել իրեն Հայաստան։ Արարատի, Արմավիրի մարզը զրոյական նշանակություն ունեն այդ աշխարհի համար, ոչ մի բան չեն տալիս, էնտեղ ոչ մի բան չկա, այս տարածքն է գերկարևոր։ Այս տարածքի վրա գերուշադրություն պետք է դարձվի, ու պատահական չէ, որ այդ ժամանակ ես այդ տարածքում ջուրը անվճար էի դարձրել։ Որ էնտեղ մարդը ապրի, մնա, չհեռանա։ Ես դա բարձրաձայնելուց գնացել ասել եմ, սա ի՞նչ է, այ այս կարգի։
Հոկտեմբերի 27ից հետո ես եմ բարձրաձայնել, որ Մեղրիի տարբերակ կար։ Որևէ մեկը այդ թեմայով չէր խոսում, դա փակ էր, գաղտնի էր, ոչ մեկ չգիտեր։ Ես գնացել եմ ՄեղրիԱգարակավան, Ագարակավանի հրապարակում մարդկանց հավաքել եմ ու ասել եմ՝ այս էս կարգի բաներ կան, ձեզ էլ, որ ասում են տներն առնում են 10,000ով, 5,000ով, և այլնով, և այլնով, չանեք էդպիսի բան։ Ու մեր բառբառով էլ ասել եմ էդ ամբաղ-զամբաղ խոսակցություններին բանի տեղ մի դրեք, ապրեք էստեղ, ձեր համար ամեն ինչ ստեղծվելու է։ Սա էր իր արածը, ուզում էր դատարկեր։
Գիտեք, պայծառատեսությունը իմը չէ, ընդհանուր առմամբ ես լավատես մարդ եմ, ու ասում եմ, ոնցոր այն ժամանակ, իրենք չհաջողեցին այդ Մեղրիի տարբերակը, չնայած մենք շատ թանկ վճարեցինք Կարեն Դեմրճյանի և եղբորս կյանքով։ Այսօր էլ չեն հաջողելու, ու ես շատ շատ կուզենամ, որ այս խնդրում Հայաստան իշխանությունները լինեն ակտիվ։ Այն որ ասում եմ, որ այդ տարբերակով է եղել Հոկտեմբերի 27ը, այդ մասին նաև ասում է ՀՀի այսօրվա վարչապետըՆիկոլ Փաշինյանը, ով այսօրվա դրությամբ ամենատեղեկացված մարդն է։ Ինքը տեղյակ է ամբողջ ինֆորմացիային ԱԱԾ արխիվներում եղած և այլն։ Եվ ինքը ասում է, որ Կարեն Դեմիրճյանը և Վազգեն Սարգսյանը իրենց կյանքով վճարել են Մեղրին չհանձնելու խնդրի դիմաց։ Հիմա այդ Մեղրին չհանձնելու համար աշխարհա-քաղաքական զարգացումներ են գնում, էստեղ է գալիս Հնդկաստանի արտգործ նախարարը։ Հնդկաստանը մեկ միլիարդանոց երկիր է։ Այդ խնդրում ակնհայտ շահագրգռվածություն է ցույց տալիս Իրանը, և Իրանի արտգործ նախարարը այդ ուղղությամբ հայտարարություններ է անում։ Այս միակ խնդիրն է, որում ամբող-ջությամբ համամիտ է Միացիալ Նահանգները, որովհետև դա իրենք ակնհայտ ցույց են տալիս իրենց վերաբերմունքով։ Վերջին տարիների, վերջին 20-30 տարում միակ ռազմական զորավարժություններն էր, որ արեց Իրանը այդ մասշտաբի, ու Միացիալ Նահանգները չքննադատեցին։ Սա պատահակա՞ն եք համարում։ Այս սահմանի վրա իրենք էդ կարգի ռազմական զորավարժություններ են անում ու Միացիալ Նահանգները չի՞ քննադատում։ Ինչո՞ւ չի քննադատում, որովհետև գտնում է, որ դա ճիշտ է։
-Ինչո՞ւ է ճիշտ։
Արամ Սարգսյան-Ճիշտ է, որովհետև այդ ճանապարհը, որը Պարսից ծոցը կապում է Սև ծովին, Սև ծովից էլ գնում է դեպի Հունաստան և Բուլղարիայի նավահանգիստներ, էդտեղ հինգ պետություն էԲուլղարիա, Հունաստան, Վրաստան, Հայաստան և Իրան։ Այս հինգ պետություններից Բուլղարիան և Հունաստանը ամբողջությամբ Միացիալ Նահանգների ազդեցության կամ Միացիալ Նահանգների բարեկամ երկրներ են։ Վրաստանը էլի կարող ենք համարել իրեն բարեկամ երկիր։ Իրանի մասով ինքը խնդիրներ ունի, բայց Իրանի մասով այդ խնդիրները հաղթահարելը իրեն ավելի ձեռնատու է, քան մյուս տարբերակները։ Ու խնդիրը հետևյալումն է, որ այդ ճանապարհը շրջանցում է ո՞ւմ Ռուսաստանին և Թուրքիային։
-Թուրքիան բավականին իր սերտ գործընկերն է, նաեւ ՆԱԹՕ-ի անդամ։
Արամ Սարգսյան-Գիտեք, ես Ձեզ կարող եմ ասել հետևյալ բան. Թուրքիան միանշանակ ՆԱԹՕ-ի անդամ երկիր է և Միացիալ Նահանգների բարեկամ երկիր, բայց բարեկամ երկրների մեջ բազմաթիվ հարցեր կան, որոնք չեն համընկնում։ Առավել ևս վերջին տարիների Էրդողանի վարած քաղաքականությունը ամբողջությամբ դուրս է Միացիալ Նահանգների պատկերացրած ժողովրդավարական շրջանակներից։ Թուրքիան մտնում է միջերկրական ծով և փորձում է նավթային խնդիրներ առաջացնել Հունաստանի համար, Միացիալ Նահանգները իր ռազմական նավերով մտնում է այդ տարածք ու արգելում։ Այսինք ընկերը չէ՞ր, մտավ թույլ չտվեց։ Թուրքիայի նախագահը գնում է Կիպրոսում արգելված քաղաք, եւ Միացիալ Նահանգները անմիջապես հայտարարություն է անում։ Միացիալ Նահանգները այսօր տեսնում է, որ Թուրքիան հեռանում է ժողովրդավարական արժեքներից և աշխարհիկ պետության արժեքներից անցնում է դեպի Իսլամականի` Էջաբների և այլնի և այլնի, որ Թուրքիան առանց միջազգային աշխարհակարգը հարգելու քայլեր է անում, իսկ միջազգային աշխարհակարգը հետևյալն է. խնդիրները պետք է լուծվեն բանակցություններով առանց ուժի կիրառմամբ կամ ուժի սպառնալիքի կիրառմամբ։ Թուրքիան վերջին 5 տարիներին խնդիրը լուծում է միայն ուժի կիրառմամբ։ Սրանից հետևում է՝ կամ միջազգային աշխարհակարգ չկա ու գոյություն չունի, այդ դեպքում ոչ Միացիալ Նահանգները, ոչ Ռուսաստանը, ոչ որևէ պետություն գերտերություն չէ և իրենց ասածը որևէ մեկի մոտ չի անցնում կամ, եթե կա՝ իրենք պետք է սաստեն։ Եվ կա հետևյալ բանը Միացիալ Նահանգների շատ լուրջ քաղաքական դեմք Բոլտոնը գործընթաց է սկսկել Էրդողանի պաշտոնանկ անելու։ Սա ակնհայտ բան է, նույնիսկ Բոլտոնը հայտարարություն արեց, որ իրենց կայքը կոտրել են, ու ինքը պետք է ճշտի, որ դա Թուրքիայից են կոտրել։ Ու պարզվեց՝ գիտեք ին՞չ, որ այո, Թուրքիայից էին կոտրել, իսկ դա նշանակում է էնպես ինչպես ընտրությունների ժամանակ հարձակվում էր Միացիալ Նահանգների վրա, սա էլ նույն կարգի բան է։ Ու հետաքրքիրն այն է, որ խոսակցություններ կան, որ կոտրողները ոչ թե թուրք են, այլ թուրքերի պատվերով ռուսներ։